طبقه بندی اقلیمی استان کرمان
بحث اقلیم یک منطقه معمولا شامل معدل جریانات کلی جو و موقعیت جوی آن منطقه می باشد. توده های هوا، جبهه ها، توفان ها و اصولا اکثر پدیده های جوی در اثر تغیرات گرما و رطوبت شکل می گیرند ودرواقع این دو عامل از عوامل اصلی برای تشخیص نوع اقلیم یک منطقه به شمار می آیند. گردش عمومی جو در لایه های تحتانی، به علت اختلاف دمای بین قطبین و استوا، گردش زمین حول محورش و توزیع اقیانوس ها وقاره ها شکل می گیرد. در عرض های متوسط جغرافیایی حرکت عمومی جو از غرب به شرق بوده که البته توزیع فصول و عوامل جغرافیایی محلی هریک سبب بروز تغییراتی در این جریانات می شوند.
۱- بررسی اقلیم استان کرمان براساس ضریب خشکی دمارتن
ضریب خشکی دمارتن از رابطه I=P/T+10 به دست می آید. در این رابطه P مقدار بارندگی سالانه برحسب میلیمتر و T متوسط درجه حرارت سالانه برحسب سانتیگراد است. ضریب خشکی دمارتن (I) با بارندگی سالانه نسبت مستقیم و با درجه حرارت سالانه نسبت عکس دارد. بنابراین بزرگ بودن I دلیل بالا بودن رطوبت و کم شدن آن معرف خشک بودن منطقه است. در روش دمارتن هشت نوع اقلیم مشخص شده که با توجه به مقدار I از جدول ۱ نوع اقلیم تعیین می شود. با توجه به جدول۱ می توان اقلیم مناطق مختلف استان کرمان را به شرح جدول ۲ خلاصه نمود. با توجه به (شکل۱۰) مشاهده می شود که آب و هوای استان کرمان تنها در شهر بافت نیمه خشک است و بیشتر مناطق آن دارای آب و هوای فراخشک و بیابانی می باشند.
جدول۱: طبقه بندی اقلیمی به روش دمارتن جدول۲: طبقه بندی اقلیمی استان کرمان به روش دمارتن
نام شهر I نوع اقلیم
کرمان ۶/۵ بیابانی
بم ۷/۱ فراخشک
سیرجان ۲/۵ بیابانی
انار ۷/۲ فراخشک
بافت ۷/۱۰ نیمه خشک
شهر بابک ۷/۶ بیابانی
جیرفت ۴/۵ بیابانی
کهنوج ۱/۵ بیابانی
رفسنجان ۵/۳ فراخشک
نوع اقلیم I
فراخشک ۵-۰
بیابانی ۱۰-۵
نیمه خشک ۲۰-۱۰
مدیترانه ای ۲۴-۲۰
نیمه مرطوب ۲۸-۲۴
مرطوب ۳۵-۲۸
خیلی مرطوب نوع A ۵۵-۳۵
خیلی مرطوب نوع B ۵۵<
شکل۱۰: پهنه بندی اقلیم استان کرمان به روش دمارتن
۲ – بررسی اقلیم استان کرمان براساس روش سیلیانینف
این روش براساس رابطه گرما و رطوبت استوار است و به صورت C=∑P/∑T بیان می شود. در این رابطه ∑p مقدار کل بارندگی برحسب میلیمتر برای ماه هایی از سال است که در آن ماه ها میانگین درجه حرارت از ۱۰ درجه بیشتر باشد و ∑T مقدار تجمعی درجه حرارت در همان دوره زمانی است. در جدول۳ نوع اقلیم به روش سیلیانینف ذکر شده است. با توجه به محاسبات انجام شده، اقلیم مناطق مختلف استان کرمان به این روش در جدول شماره ۴ آورده شده است. شکل۱۱ نشان می دهد که براساس طبقه بندی، اقلیم استان کرمان تنها در شهر جیرفت استپ جنگلی است و در سایر مناطق آب و هوای بیابانی و استپی حاکم می باشد.
جدول۳: طبقه بندی اقلیمی به روش سیلیانینف
نوع اقلیم C
بیابانی ۵/۰C<
استپی ۷/۰C<≥۵/۰
استپ جنگلی ۷/۰≤C
جدول۴: طبقه بندی اقلیمی استان کرمان به روش سیلیانینف
نام شهر ∑P برای ماه های T>10 ∑T برای ماه های T>10 C نوع اقلیم
کرمان ۳/۴۶ ۷/۱۶۰ ۲۹/۰ بیابانی
بم ۴/۵۴ ۸/۲۷۵ ۲۰/۰ بیابانی
سیرجان ۲/۶۳ ۱۸۵ ۳۴/۰ بیابانی
انار ۱/۳۵ ۸/۱۹۴ ۱۸/۰ بیابانی
بافت ۸/۷۳ ۳/۱۴۶ ۵۰/۰ استپی
شهر بابک ۴/۴۶ ۲/۱۵۸ ۲۹/۰ بیابانی
جیرفت ۳/۱۸۸ ۲۶۷ ۷۰/۰ استپ جنگلی
کهنوج ۶/۱۸۴ ۶/۳۱۶ ۵۸/۰ استپی
رفسنجان ۵/۴۶ ۵/۱۹۶ ۲۴/۰ بیابانی
شکل۱۱: پهنه بندی اقلیمی استان کرمان به روش سیلیانینف
۳- بررسی اقلیم استان کرمان براساس ضریب اعتدال
این ضریب با استفاده از رابط M=109-30LOG((T-14)2+(0.366A-1.46)2) تعریف می شود که در آن M ضریب اعتدال برحسب درصد، T میانگین درجه حرارت سالانه و A اختلاف بین میانگین درجه حرارت گرم ترین و سردترین ماه سال می باشد و هر دو برحسب درجه سانتیگراد بیان می شوند (اصطلاحا A را نوسان حرارتی می نامند). برای محاسبه این ضریب اعتقاد بر آن است که دمای ۱۴ درجه سانتیگراد مرز دمایی بین مناطق حاره و قطبی است و اگر میانگین درجه حرارت سالانه برابر این مقدار شود، مناسب ترین شکل از نظر بیولوژیکی خواهد بود. بنابراین در تعیین این ضریب سعی شده است تا انحراف از این دما مشخص گردد. لازم به ذکر است که هرچه مقدار M به ۵۰ نزدیک تر باشد آن منطقه معتدل تر محسوب می شود. براساس مقدار ضریب M، نوع اقلیم با توجه به جدول ۵ مشخص می شود. با محاسبه ضریب اعتدال، اقلیم استان مطابق جدول ۶ بیان می شود. با مشاهده نقشه پهنه بندی استان (شکل۱۲) و با استفاده از روش ضریب اعتدال ملاحظه می شود که، شمال استان دارای اقلیم زیر معتدل و نیمه جنوبی آن دارای اقلیم معتدل است.
نام شهر M نوع اقلیم
کرمان ۲/۵۹ معتدل
بم ۷/۴۵ زیرمعتدل
سیرجان ۱/۵۲ معتدل
انار ۵/۵۴ معتدل
بافت ۷/۶۱ معتدل
شهر بابک ۲/۵۹ معتدل
جیرفت ۴/۵۴ زیرمعتدل
کهنوج ۳/۴۰ زبرمعتدل
رفسنجان ۱/۵۵ معتدل
جدول۵: طبقه بندی اقلیمی به روش ضریب اعتدال جدول۶: طبقه بندی اقلیمی استان کرمان به روش ضریب اعتدال
نوع اقلیم مقدارM
حد پائین اعتدال ۲۰>M>0
بدون اعتدال ۳۵>M>20
زیر معتدل ۵۰>M>35
معتدل ۶۵>M>50
بسیار معتدل ۸۰>M>65
فوق معتدل ۱۰۰>M>80
شکل۱۲: پهنه بندی اقلیمی استان کرمان به روش ضریب اعتدال
۴ -بررسی اقلیم استان کرمان با استفاده از ضریب خشکی آمبروژه
برای تشخیص آب و هواهای مختلف در طبقه بندی آمبروژه از کلیموگرافی (شکل۱۳) استفاده می شود. ستون افقی معرف m یا حداقل درجه حرارت سردترین ماه سال برحسب سانتیگراد و ستون عمودی معرف Q یا ضریب خشکی است که از رابطه به دست می آید.
در این رابطه m میانگین حداقل دمای سردترین ماه سال برحسب درجه کلوین، M میانگین حداکثر دمای گرم ترین ماه سال برحسب درجه کلوین و P میانگین بارندگی سالانه برحسب میلیمتر است.
با توجه به محاسبات انجام شده اقلیم نواحی مختلف استان به روش آمبروژه مطابق جدول۷ تعیین می شود.
شکل۱۳: اقلیم نمای آمبروژه (علیزاده، ۱۳۸۳)
جدول۷: طبقه بندی اقلیمی استان کرمان به روش آمبرژه
نام شهر Q m نوع اقلیم
کرمان ۶/۱۲ ۳/۳- بیابانی گرم میانه
بم ۴/۵ ۲/۵ خشک سرد
سیرجان ۸/۱۲ ۸/۰- خشک سرد
انار ۰/۷ ۴/۰- خشک سرد
بافت ۵/۲۷ ۰/۲- خشک سرد
شهر بابک ۲/۱۵ ۰/۳- خشک سرد
جیرفت ۰/۱۷ ۰/۷ بیابانی گرم میانه
کهنوج ۳/۱۷ ۴/۸ بیابانی گرم شدید
رفسنجان ۴/۹ ۹/۰ مرز بین بیابانی معتدل و معتدل
۵ – بررسی اقلیم استان کرمان به روش ایوانف
این روش براساس رابطه بین بارندگی سالانه، میانگین درجه حرارت و رطوبت ماهانه استوار است و از رابطه محاسبه می شود و مقدار E از رابطه به دست می آید که در آن P مقدار بارندگی برحسب میلمیتر، T متوسط دمای ماهانه برحسب درجه سانتیگراد و R متوسط رطوبت نسبی ماهانه برحسب درصد است. برای تعیین ضریب رطوبتی ایوانف (I) ابتدا باید مقدار E را برای هر ماه محاسبه و سپس ∑E را به دست آورد. با توجه به مقدار I نوع اقلیم به کمک جدول۸ تعیین می شود.
در جدول۹ پس از بررسی های لازم اقلیم نواحی استان مشخص شده است. در روش ایوانف تنها اقلیم شهر بافت استپ جنگلی می باشد و بیشتر مناطق آن جزء اقلیم بیابانی طبقه بندی شده و قسمت های اندکی دارای اقلیم صحرایی و استپی می باشد (شکل۱۴).
جدول۸: طبقه بندی اقلیمی به روش ایوانف
نوع اقلیم I
مناطق بسیار مرطوب ۵/۱≤I
مناطق مرطوب جنگلی ۱≤I≤۴۹/۱
مناطق استپ جنگلی ۶/۰≤I≤۹۹/۰
مناطق استپی ۳/۰≤I≤۵۹/۰
مناطق بیابانی ۱۳/۰≤I≤۲۹/۰
مناطق صحرایی ۰≤I≤۱۲/۰
جدول۹: طبقه بندی اقلیمی استان کرمان به روش ایوانف
نام شهر ∑E I نوع اقلیم
کرمان ۳/۴۸۲ ۳۰/۰ استپی
بم ۷/۹۷۷ ۰۶/۰ صحرایی
سیرجان ۹/۵۶۸ ۲۵/۰ بیابانی
انار ۵/۶۵۰ ۱۲/۰ صحرایی
بافت ۷/۳۹۱ ۶۵/۰ استپ جنگلی
شهر بابک ۴/۴۷۷ ۳۵/۰ استپی
جیرفت ۰/۸۶۹ ۲۲/۰ بیابانی
کهنوج ۴/۹۸۵ ۱۹/۰ بیابانی
رفسنجان ۰/۶۷۱ ۱۵/۰ بیابانی
شکل۱۴: پهنه بندی اقلیمی استان کرمان به روش ایوانف
۶ -بررسی اقلیم کرمان براساس سیستم طبقه بندی کوپن
در سیستم طبقه بندی کوپن سه نوع آب هوا شامل بیابانی، استپی و مرطوب از یکدیگر متمایز می شوند که به کمک جدول۱۰ و با استفاده از پارامترهای میانگین دمای سالانه برحسب سانتیگراد (T)، بارندگی سالانه برحسب سانتیمتر (P) و با توجه به زمان وقوع بارش تعیین می شوند. اگر در استان کرمان، شش ماهه دوم سال به عنوان ماه های سرد درنظر گرفته شوند، بیش از ۷۰% درصد بارندگی های ایستگاه های استان در این دوره اتفاق می افتد. در جدول۱۱ انواع اقلیم براساس طبقه بندی کوپن نشان داده شده است.
جدول۱۰: طبقه بندی اقلیمی به روش کوپن
اقلیم بارندگی زمستانی بارندگی نامشخص بارندگی تابستانی
بیابانی P<T ۷P<T+ ۱۴P<T+
استپی T>P>T2 ۷>P>T+(7+T)2 ۱۴>P>T+(14+T)2
مرطوب T2P> (۷T+)2P> (۱۴T+)2P>
جدول۱۱: طبقه بندی اقلیمی استان کرمان به روش کوپن
نام شهر T P و T نوع اقلیم
کرمان ۶/۱۵ ۲۸/۱۴ P<T بیابانی
بم ۰/۲۳ ۴۶/۵ P<T بیابانی
سیرجان ۲/۱۷ ۰۵/۱۴ P<T بیابانی
انار ۲/۱۸ ۷۱/۷ P<T بیابانی
بافت ۹/۱۳ ۶۳/۲۵ T>P>T2 استپی
شهربابک ۱/۱۵ ۸۸/۱۶ T>P>T2 استپی
جیرفت ۹/۲۴ ۸۳/۱۸ P<T بیابانی
کهنوج ۴/۲۶ ۴۶/۱۸ P<T بیابانی
رفسنجان ۲/۱۸ ۹۹/۹ P<T بیابانی